Tsjekov

Anton Tsjekov var berklaveikur og lést úr tæringu í "Kurort"-inum, Badenweiler í Baden í Svartaskógi 15. júlí 1904. Þar sem Ívanov sat áfram í hausnum á mér og þar sem tilviljunin hagaði því þannig að í góðviðrinu á laugardag mætti ég mörgum þeim á göngu um miðbæinn sem ég hafði hitt á leiksýningunni á föstudagskvöldið, greip ég hina fallegu útgáfu Menningarsjóðs á sögu Tsjekovs í þýðingu Geirs Kristjánssonar, Maður í hlustri og fleiri sögur.

Í stuttum eftirmála um höfundinn þýðir Geir brot úr ummælum Gorkís um dauða Tsjekovs sem ég veit raunar ekki úr hvaða verki er. Ég hafði ekki lesið þetta áður og fannst þetta svolítið skemmtileg saga og gaman að sjá þetta gamla orðfæri sósíalískra höfunda, sem nú er nánast útdautt, vart nema tveir þrír menn hérlendis lengur sem nota orð eins og "smáborgarar", "borgarastétt" eða "auðmagnssinnar" og "verslunarvald".

Dauði Tsjekovs er þjóðsaga sem maður hefur heyrt mörgum sinnum og sem Raymond Carver gerði góð skil í einni af sínum bestu sögum, Errand, sem er þakklætisvottur frá lærisveini til meistara síns. Olga, eiginkona Tsjekovs, var á dánarbeði skáldsins og frá henni er komin sú saga að Tsjekov hafi kallað Ich sterbe, þótt hann annars hafi verið með öllu fákunnandi í þýskri tungu, og síðan pantað kampavínsglas, drukkið það og dáið með það sama. Öllum þessum smáatriðum er gefinn sérstakur gaumur í sögu Carvers.

En til gamans er hér frásögn af endalokum Tsjekovs eftir Maxím Gorkí í þýðingu Geirs Kristjánssonar:

Enginn skildi harmleik smámunanna í lífinu jafn glöggt og vel og Tsjekhov, enginn hafði áður sýnt mönnum af jafn miklu miskunnarleysi hina hræðilegu og svívirðilegu mynd borgaralegrar hversdagstilveru.

Erkióvinur hans var hversdagsleikinn; hann barðist gegn honum ævilangt, hæddist að honum, dró hann sundur og saman með kaldbeittum penna sínum og fann af honum mygluþefinn jafnvel þar sem allt virtist við fyrstu sýn í stakasta lagi, vel til hagað og jafnvel ágætlega - og hversdagsleikinn hefndi sín á honum með ljótum hrekk, því hann sá svo um, að lík hans, lík skálds, yrði flutt til heimalandsins í járnbrautarvagni sem merktur var "Ostrur".