Fréttastofa RÚV ruglar og bullar

Frétt sem RÚV sýndi í kvöld um bókaverð var sett fram til að koma höggi á bækur og bóksölu. Það er ekki hægt að skilja hana öðruvísi. Í landi með nærri 9% verðbólgu og með gjaldmiðil sem hefur fallið um tugi prósenta gagnvart evru á síðustu 14 mánuðum var því lýst sem stórskandal að bókaverð hefði hækkað um nokkur hundurð króna miðað við árið 2008. Þar var gripið til þess örþrifaráðs að bera ekki saman raunverð bóka eins og það birtist neytendum í búðum, enda bókaverð frjálst, heldur nota "leiðbeinandi útsöluverð" bóka Arnaldar Indriðasonar og Yrsu Sigurðardóttur sem viðmið, jafnvel þótt "leiðbeinandi útsöluverð" bæði Forlagsins og Bjarts og Veraldar, útgefenda þeirra, sé ekki birt í Bókatíðindum, heldur megi finna sem einhvers konar "forlagsverð", gefið upp á heimasíðum forlaganna.

En leiðbeinandi útsöluverð segir enga sögu af veruleikanum. Bækur kosta allt annað í verslunum og það kom raunar skýrt fram í fréttinni. Vandamálið var bara að fréttamaðurinn kaus að draga ekki ályktanir af því, heldur leiðbeinandi verðinu. Það hentaði málflutningi hans betur. Það hefði verið mjög athyglisvert að sjá raunverulegan verðsamanburð en hann var ekki gerður.

Við sem fylgjumst með bókamarkaðinum og verslun vitum vel að bækur eru mjög ódýrar miðað við aðrar vörur á gjafamarkaði í dag. Ef bókaverð er borið saman við t.d. innflutta gjafavöru sést þetta undir eins. Ég skoðaði gönguskó um daginn. Samskonar par og ég á af gönguskóm og kostaði 25.000 fyrir tveimur árum kostar nú 58.000. Mér þætti gaman að sjá þá bók sem hefði hækkað svo mikið.

En þannig er veruleikinn og neytendur skynja hann mætavel eins og maður heyrir alls staðar. Fólk veit vel að bækur eru ódýrar. Var það kannski ástæðan fyrir fréttinni?

Það sem kom illa við mann í fréttinni var ekki þetta, því raunveruleikatékkið hristir þetta af manni, heldur að fréttamaðurinn vildi greinilega koma höggi á bókaútgefendur. Hann var í herferð. Hann fullyrti því að lækkun virðisaukaskatts árið 2007 hafi ekki skilað sér í lægra bókaverði. Og rökstuðningurinn: Jú, leiðbeinandi útsöluverð á bókum Yrsu Sigurðardóttur og Arnaldar Indriðasonar árin 2006, 2007, 2008 og 2009.

Þegar virðisaukaskattur á bækur var lækkaður 1. mars 2007 var lagt mikið upp úr því að lækkunin væri raunveruleg og skilaði sér til neytenda. Bóksalar voru skilningsríkir enda fylgdist t.d. ASÍ mjög vel með þessum málum og allir kappkostuðu að fylgja eftir lækkuninnni. Lækkunin á kiljum og barnabókum og seinna á námsbókum var sannarlega viðvarandi. En fréttamaðurinn skoðar ekki þetta. Hann skoðar verð á bók eftir Arnald Indriðason jólin 2006 og svo aftur jólin 2007 og kemst að þeirri niðurstöðu að Arnaldarbókin 2007 sé 100 krónum dýrari en bókin 2006 og þar með hafi vasklækkunin engin áhrif haft.

Bíddu við. Átti vasklækkunin ekki að hafa haft áhrif á bókna sem kom út árið 2006 því árið 2007 var önnur bók á markaði? Þetta var jú sitt hvor bókin? Fréttamaðurinn sleppir því sum sér fyrst að afla sér upplýsinga um áhrif vasklækkunarinnar 2007 á bókaverð 2007 og fer síðan að búa til falsfrétt um að vsklækkunin hafi ekki haft áhrif á ALLAR BÆKUR út frá 10O króna hækkun á Arnaldi, sem þó er ekki hækkun á sömu vörunni, þ.e. ný bók sem kom út árið 2007 kostaði í krónutölu í leiðbeinandi útsöluverði 100 krónum meira en bókin sem kom út 2006. Það segi okkur s.s. að lækkun virðisaukaskatts á bækur 1. mars 2007 hafi ekki skilað sér til neytenda!!!!

Upplýsingar, sem honum voru þó látnar í té, um að bækur hafi ekki hækkað neitt í krónum frá 2001 til 2008 en vísitala neysluverð á sama tíma um 44% kaus hann að láta liggja milli hluta. Hann notar öll hálmstrá til að tjakka upp þá sögu að vasklækkun 2ö07 hafi öll runnið í vasa bókaútgefenda og bóksala og fer í því skyni með einfaldlega með fleipur.

Fréttamaðurinn skrumskælir sannleikann til að koma höggi á bækur og bóksölu. Hvers vegna? Ég veit það ekki en ég veit hins vegar að allt á sér ástæður.

Sölulistaklandur

Í fyrsta sinn í háa herrans tíð er komin upp sú staða að enginn samræmdur heildarsölulisti bóka er til staðar í landinu. Morgunblaðið birtir eins og sakir standa eina samantektarlistann en hann er á mörkum þess að vera marktækur þar sem tveir stórir söluaðilar bóka taka ekki þátt í gerð hans, Penninn-Eymundsson og Bónus. Þeir sem taka þátt í gerð Morgunblaðslistans eru Hagkaup, Krónan, Samkaup-Úrval og Nettó auk Iðu og Bókabúðar Máls og menningar. Ýmsar aðrar sjálfstæðar bókaverslanir eru ekki með.

Félagsvísindastofnun sá um langt skeið um gerð samræmds heildarlista yfir bóksölu á Íslandi og um nokkurt skeið var hann samstarfsverkefni Félags íslenskra bókaútgefenda og Morgunblaðsins en Morgunblaðið fjármagnaði hann eitt síðustu árin. Í ár hefur þetta samstarf ekki verið framlengt af kostnaðarástæðum. Eymundsson sendir sinn lista vikulega og hefur gert svo frá því að flestir forleggjarar og endursöluaðilar fóru búa til eigin metsölulista fyrir um áratug síðan. JPV Forlag, síðar Útgáfa var fyrst til að hnykkja af festu á því að forlagið væri sjálft með slíkan lista og auglýsan hann. Í kjölfarið hermdu svo margir eftir. Þetta varð stundum fremur kómískt eins og þegar forlag með 4 útgáfubækur birti "metsölulista" bóka sinna.

Síðan hættu forlögin að djöflast með eigin lista, nema þá helst inni á heimasíðum sínum, en nú er þetta komið aftur og ástæðan einföld: Engin samræmd heildarmæling er til. Um leið spretta alls kyns smálistar upp.

Félag íslenskra bókaútgefenda hefur um nokkurt skeið ætlað að standa að samræmdi mælingu á bóksölu allt árið, ekki síst til að eiga í fórum sínum áreiðanlega yfirsýn yfir bókamarkaðinn til þess til að mynda að hafa einhverjar tölur í höndunum þegar við berum okkur saman við útlönd, eða bara til að hafa eitthvað í höndunum sem segir okkur hver staðan er. Viðræður við bóksölufyrirtækin um að taka þátt í slíku hafa hins vegar verið ákaflega stirðar. Jafnvel þótt óháð stofnun vinni slíka samantekt hefur mikillar tortryggni gætt.

Í Danmörku og Bretlandi sér Nielsen BookScan um að mæla þessa sölu og þar eru áreiðanlegar og sterkar tölfræðilegar heimildir um raunsölu til staðar. Það væri betra fyrir alla aðila að hafa grunn til að standa á og geta þannig mælt söluna af viti. Fram að jólum munu menn auglýsa bækur með tilvísan til hinna og þessara lista sem munu gera neytandann ringlaðan og brengla raunveruleika jólasölunnar sem er sá að um 130 til 150 útsölustaðir um landið allt selja bækur. Við þurfum að vita hvað þeir eru að selja.

Google lætur enn bíða eftir sér

Eftir allt saman báðu Google og AAP og Authors Guild um frest til 13. nóvember til að fjalla um sátt Google við AAP og Authors Guild um skiptingu á tekjum á höfundarréttarvörðu efni sem skannað hefur verið og sett á netið innan ramma Book Search prógramms Google. Enn er deilt um hvernig eigi að ráðstafa tekjum af munaðarlausum verkum og hvort þau eigi að falla undir sáttina eða ekki. Google hefur lagt mikla áherslu að setja munaðarlaus verk þarna inn (þ.e. verk sem ekki er vitað hver á höfundarréttinn að) en um leið er ljóst að margt í því stangast á við bandaríska löggjöf.

Evrópskir útgefendur bíða enn eftir næstu skrefum og halda áfram að bræða með sér hver úrskurður dómarans í New York verður eftir að menn hafa reifað málin fyrir honum.

Ríkisstjórnin ræðst gegn bókaútgáfu

Samkvæmt fréttum RÚV er ætlun ríkisstjórnarinnar að hækka virðisaukaskatt á bækur og geisladiska. Ríkisstjórnum þessa lands er aldrei alvara þegar kemur að stóru orðunum um stuðning við íslenskt málsamfélag. Það skiptir engu máli hver er við völd. Stjórnmálaflokkarnir hafa allir brugðist í þessu máli og nú bregðast einmitt þeir sem mest hafa miklað sig af tengslum við menningarlífið. Þess vegna á einmitt ekki að líða þeim þessa aðför að bókaútgáfu, ritstörfum og hljóðbókaútgáfu.

Virðisaukaskattur á bækur á Íslandi er að verða eins og einhvers konar jójó, sem er algjört einsdæmi í Evrópu, en í öllum löndum evrópska efnahagssvæðisins er virðisaukaskatti á bækur haldið vísvitandi lágum af menningarpólitískum ástæðum. Nú nýverið reyndu stjórnvöld í Lettlandi það sama: Að skella hækkun á virðisaukaskatti á bækur í kreppustýringartilraunum sínum. Þar fór skatturinn 1. janúar 2009 í 21% úr 10% en eftir harðvítug mótmæli útgefenda og höfunda auk mikils þrýstings frá evrópska útgefendasamfélaginu lækkuðu stjórnvöld aftur skattinn 1. ágúst síðastliðinn eftir að bókasala í Lettlandi hafði gjörsamlega hrunið. Það er algerlega ljóst að FEP, félag evrópskra útgefenda, mun einnig standa við bakið á okkur í baráttu útgefenda við stjórnvöld. Öll samtök útgefenda um alla álfuna standa dyggilega vörð um það meginprinsípp að bækur og lestur eigi ekki að skattleggja eins og hverja aðra vöru. Staða bókaútgáfu sem þekkingarmiðlunar og hornsteins málsfarsstefnu í þjóðlöndunum er slík. Og þegar Þýskaland og Frakkland eru á þessari skoðun þá finnst náttúrlega eðlilega Íslendingum besta mál að setja góðan skatt á bækur af því að íslenskan er slíkt heimsmál. Nýleg könnun á vegum FEP staðfesti að undanþágur frá almennum virðisaukaskatti á bækur eru við lýði í öllum Evrópulöndum eða þá að bækur eru í lægsta virðisaukaskattþrepi. Nú ætlar hin mikla mennta- og menningarstjórn VG og Samfylkingar að setja bækur í 14% til að borga reikninginn fyrir menn eins og fyrrverandi varaformann Samfylkingar sem lagði það til í fúlustu alvöru að íslenska yrði að hluta til lögð niður sem opinbert tungumál svo bankarnir gætu betur starfað.

En það sem er grátlegast og sýnir enn og aftur þá kaldhæðni sem að síðustu er alltaf einkenni stjórnmálanna að menntamálaráðherra og menntamálaráðuneytið er nú að blása til kynningar á íslenskum bókmenntum í París árið 2011 á Salon de Livre bókamessunni í fyrsta lagi án þess að ráðfæra sig við kóng eða prest sem gefið hafa út bækur eða skrifað þær en ætlar svo líka svona í leiðinni að eyðileggja innviði bókabransans. Það er betra að líta vel út í kámugum spegli umheimsins en gera eitthvað að viti í eigin garði.

Félag íslenskra bókaútgefenda hefur algeran stuðning frá evrópskum systurfélögum sínum um alla álfuna til að sporna gegn þessum skemmdarverkum. Um leið köllum við á félög rithöfunda og fræðihöfunda, sem og félagasamtök sem miða að eflingu barnabókmennta og bókmenningar að láta ekki þessa regindellu ganga yfir sig. Árið 1993 lét Viðeyjarstjórnin þannig að sjálft líf íslensku þjóðarinnar lægi við ef ekki yrði settur virðisaukaskattur á bækur. Bókabransinn þoldi þá mikið högg sem setti mark sitt á útgáfuna á tíunda áratugnum. Það var reiðarslag þegar Friðrik Sophusson skellti 14% skatti á bækur eftir að bækur höfðu verið undanþegnar virðisaukaskatti árin á undan. Rökstuðningsplaggið frá ráðuneytinu má enn lesa og mjög líklega mun bókarhöfundurinn Steingrímur J. Sigfússon nú dusta rykið af því og veifa framan í fólk. Þar er því til dæmis haldið fram í fúlustu alvöru að þessi aðgerð hafi verið nauðsynleg til að stemma stigu við hættunni á undanskotum!

Ég skora á alla rithöfunda, fræðimenn, tónlistarmenn og alla sem vinna við greinar tónlistar, útgáfu, ritstarfa og fræðimennsku að taka nú höndum saman og koma í veg fyrir enn ein svikin við uppbyggingu íslenskrar menningarstefnu í nafni ímyndaðs ofsagróða af vinnu skapandi fólks. Höldum bókum og hljóðefni í lægsta virðisaukaskattþrepinu þar sem allar evrópskar þjóðir halda því.

Stóri Google dagurinn í dag

Í dag verður sátt Google og bandarískra útgefenda og höfunda tekin fyrir dóm í New York. Fyrir um mánuði síðan ákvað dómari að fresta málsmeðferðinni um mánuð til að gefa andmælendum betri tíma til að koma sínum sjónarmiðum á framfæri og endurskoða sáttina með hliðsjón af áhyggjum erlendra útgefenda af því að sáttin náði einnig til bóka sem ekki hafa verið gefnar út í Bandaríkjunum og eru á erlendum málum. Með skilgreiningu sáttarinnar á því hvað væri "commercially available" voru í raun allar bækur sem bandarískir neytendur gátu pantað á netinu innifaldar í sáttinni. Þessu hafa einkum þýskir, sænskir og franskir útgefendur viljað breyta og nú síðast hafa stjórnvöld þessarra landa blandað sér í málið og raunar einnig kínversk stjórnvöld.

Auk þessa hafa fyrirtæki Vestanhafs sem og samkeppnisyfirvöld viljað koma í veg fyrir ýmsa þætti í sáttinni sem brjóta í bága við ýmislegt í hringamyndunarlöggjöf og samkeppnislöggjöf Bandaríkjanna. Það er því ekki víst að sáttin verði samþykkt fyrir dómi.

Tekjur Google af sölu stafrænna bóka munu að nokkru leyti renna til nýrrar stofnunar, Books Right Registry, sem verður að öllum líkindum eitt valdamesta apparat framtíðarinnar í stafrænni bóksölu. Nú þegar hafa staðið yfir miklar hrókeringar og átök um hver eigi meðlimi þar í stjórn. Ef sáttin stenst fyrir dómi í dag verður það hlutverk þessarar stofnunar að útdeila öllum hugsanlegum tekjum af stafrænni sölu verka sem Google skannaði úr safneign stórra bókasafna.

Með breytingum á sáttinni er meginviðhorf evrópskra útgefenda viðurkennt, þ.e. að maður sæki um að fá að nýta höfundarrétt verka til þeirra sem eiga höfundarréttinn en byrji ekki á því að setja verkin á markað og láta svo þeim sem eiga höfundarréttinn eftir að sækja rétt sinn. Þessi umsnúningur hefur verið mikið gagnrýndur, ekki síst fyrir þá sök að þar með er hefðbundinni bókaútgáfu gert erfitt fyrir í samkeppninni.

Alvöru innlegg í eftir-hruns umræðuna

Fyrir ári síðan var sú von sterk í samfélaginu að Hrunið myndi leiða til þess að íslensku lýðræði yrði umbylt frá grunni. Enn lét svokallaða "þriskipta neitundarvald" (Geir, Davíð, Árni) sem efnahagsmál þjóðarinar væru einkamál þeirra þriggja og Samfylkingin ráfaði um í ráð- og valdaleysi. Samt varð um þetta leyti ljóst að hin hefðbundna tregða íslenskra valdsmanna við að hlusta á annað en eigin raddir gæti hugsanlega gefið eftir. Allt að því útópískar vonir um endurskipulagningu stjórnmálavettvangsins vöknuðu. Hugmyndir á borð við stjórnlagaþing, þátttökulýðræði og afnám hefðbundinna stjórnmálaflokka virtust í fyrsta sinn í manna minnum vera raunveruleiki innan seilingar og ekki dæmdar til að brotna á múrum valdsins eins og alltaf. Það þarf varla að taka það fram að þessar hugmyndir eru nú ómur fortíðar. Það sem er efst á baugi í umræðunni í dag er hvernig megi endurreisa Gamla Ísland sem hraðast og auðveldast líkt og Hrunið hafi aldrei orðið.

Í nýjasta hefti Skírnis, Tímarits Hins íslenska bókmenntafélags, er að finna fyrstu greinin um nokkurt skeið þar sem þráðurinn frá því vikurnar eftir Hrun er tekinn upp að nýju. Ekki þessi þumbaraumræða um hver sé sekur og hvern eigi að loka inni, heldur alvöru umræða um dýpri rök Hrunsins. Aftur er sleginn hinn útópíski tónn, eða öllu heldur, aftur er farið að þeim punkti að ræða um misgengið sem hér var orðið milli ólíkra valdahópa og almennings og hvað það þýddi í raun.

Ólafur Páll Jónsson heimspekingur leitast við í greininni að átta sig á aðstæðum, greina firringuna sem olli því að þjóðin skynjar hvorki Alþingi né ráðamenn sem hluta þess samfélags sem hún lifir í. Hann fjallar um hnignun lýðræðisins og hugmyndafræðilegt gjaldþrot ríkisins eins og það birtist fólki í Hruninu. Þetta er sorgleg lesning en henni er ætlað að finna traustari fót fyrir samfélagsgerð sem byggir á réttlæti sem aftur myndi þá birtast í því hvernig lýðræðið vinnur í samfélaginu, hvernig eignarhaldi á atvinnutækjum er háttað sem og dreifingu gæða og aðgengi að tjáningartækjum og ákvarðanatöku stofnana ríkisins.

Í síðustu viku var fjallað í öllum fjölmiðlum um aðra grein í Skírni þar sem Páll Theodórsson eðlisfræðingur reifar hugmyndir sínar um rannsóknir á mannvistarleifum frá fyrstu öldum Íslandsbyggðar og að hugsanlega hafi föst búseta manna hér á landi hafist fyrr en ætlað hefur verið. Allt það er merkilegt, en grein Ólafs Páls verður að komast í umræðuna. Hún er raunverulegt framlag til þess að skerpa sýn á það sem á að taka við núna í hinni svokölluðu endurreisn.