Saga hlutanna

Í dag fengum við gesti og við það tækifæri fórum við eitthvað að tala um húsbúnað, íbúðir og húsgögn eins og oft vill verða nútildags. Sú gjörbylting hefur orðið á háttum okkar að almennt er fólk flinkt í að tala um húsgögn. Því hafði ég aldrei kynnst áður en ég fór til útlanda og hitti fólk sem hrósaði teppum eða skápum eða pennasetti í annarra manna húsum og fannst sjálfsagt að maður áttaði sig sjálfur á slíkum smáatriðum og það sem meira er: kynni að nefna alla hluti. Nú hefur þessi siðmenningarhluti sótt okkur heim. Það er til hugtak á þýsku um þessa þróun: Zivilisationsprozess. Nú heitir stóll ekki lengur stóll og borð ekki lengur borð, heldur bera hlutirnir heiti skapara sinna. Athugulir skoðendur samfélags okkar og lifnaðarhátta hafa stungið niður penna og lýst stuttlega þessari breytingu, ég nefni til að mynda frumraun Eiríks Guðmundssonar 39 þrep á leið til glötunar (bls. 92), þar sem segir:

Annar hver Íslendingur virðist standa í því að gera upp íbúð eða hús. Þegar tveir menn tóku tal saman undir húsvegg um það leyti sem ég gekk af göflunum var ekki lengur rætt um verðbréf eða fjárfestingarmöguleika, eins og gert hafði verið fáeinum misserum fyrr. Þess í stað töluðu menn fjálglega um gljástig og dúkkuhús í Skerjafirðinum, fljótandi parkett og notuðu allskyns orð sem þeir höfðu lært af Friðriki Weisshappel í sjónvarpinu.

Þessar línur voru skrifaðar árið 2004; og það sést. Frikki Weiss hefur ekki lengur neitt að segja um húsbúnað á Íslandi, hann er kominn í annað stjarnkerfi. Þannig æðir sagan áfram og okkur finnst umræða, þráhyggjur og þekktir einstaklingar sem efst voru á baugi fyrir aðeins rétt rúmum tveimur árum tilheyra furðulegri og grárri fortíð. Gummi Steingríms velti þessu fyrir sér í pistli sínum í Fréttablaðinu nú um helgina og dró að sjálfsögðu af þessu pólitíska ályktun, enda í framboði, en það sem þetta segir okkur í raun og veru, er að þótt langbylgjur sögunnar séu ekkert að kippa sér upp við þessa skammtímagleymsku og sendi áfram út á sinni tíðni, finnst okkur sem lendum í öldusveiflunum að við missum stöðugt takið á sögu okkar sjálfra. Við sem ræddum húsbúnaðinn reyndum að muna eftir hvort til væri lífstílsbiblía, húsbúnaðarsaga eða myndskreytt saga hlutanna sem okkur voru kærir, en gripum í tómt.

Hugarfars- og hversdagssagan sem reið hér húsum fyrir tveimur áratugum eða svo og var fyrir einhverju síðan allsráðandi í lokaverkefnum sagnfræðinema virðist ekki hafa skolað slíkum ritum á land. Það fer hins vegar ekki framhjá neinum sem fylgist með útgefnum bókum um allan hinn stóra heim að þessi rit koma þar út í löngum bunum. Bækur sem gætu heitið Saltstaukurinn og púrran: Líffræðibyltingin og útþensla verslunarflota N-Evrópu eða Kaffibaunin og heimsvaldastefnan eða þá Í annarra skóm - heimsviðskipti með iðnaðarvörur á 19. öld eða eitthvað þvíumlíkt. Okkar eigin hlutir eru hins vegar mállausir. Í staðinn fáum við sögur af pólitík kaldastríðsins (ekki að ég sé að sýta það svo sem) eða enn eina ævisögu kalls sem uppi var um aldamótin 1900. Saga hlutanna, sem er kannski eina sagan sem við hlutgervingarsinnar getum kallað okkar, er óskrifuð með öllu og við glutrum henni niður jafnóðum því við gleymum svo hratt og lærum svo mikið. Árið 2002 eða jafnvel árið 2004 kunnum við ekki öll þess orð yfir stóla og borð, glös og lampa. Já, var það ekki árið 2001 að við gátum borðað á Rex sem var hannaður af Conran og farið á skemmtistað hannaðan af Michael Young (hvað sem sá staður hét nú). Hvað varð um þær innréttingar? Þeim var bara hent. Bók sem sýnir veitingahús og bari árið 2001 væri hreinlega að sýna forna atvinnuhætti, horfna dýrð!

Og þar sem við sýttum þetta hvarf mundi ég eftir svolitlu. Eftir krókaleiðum áskotnuðust mér nefnilega nokkrar bækur úr dánarbúi frænda míns á Króknum fyrir stuttu. Ein þeirra er svolítið fágæti. Þessi frændi minn var sérvitur en sniðugur kall, húsasmiður sem kom undir mig fótunum sem frímerkjasafnara og bókbindara hér á bernskuárum og hafði á sínum tíma af einskærum áhuga orðið sér út um bókina Íslenzk íbúðarhús sem AB sendi frá sér árið 1959. Nokkur lífstílsblöð hafa gert þessum helsta vitnisburði módernískra lifnaðarhátta upp úr miðri 20. öld góð skil, þannig að það má vera að lesendur kannist við gripinn. En hinum skal sagt að þetta er einskonar Innlit/Útlit síns tíma, bók sem sýnir innréttingar og útlit valinna húsa í Reykjavík og nágrenni og tjá anda nútímalegra lifnaðarhátta. Þetta er sannkölluð lífstílsbiblía borgaralegs módernisma, innblástursuppspretta fyrir alla sem vilja vitna til stíls þessara ára. Það má þakka fyrir hana.

Þegar gestirnir voru farnir hélt ég áfram að blaða og fann bók sem ég keypti í Svíþjóð einhvern tíma og er skemmtileg saga af hlutum: Þetta er saga af vörumerkjum sem fóru í hundana, þrátt fyrir að hafa verið vinsæl um tíma: Betamax, töfrateningurinn ... Einstaklega líflega skrifuð bók þar sem iðnframleiðsla og spenna renna saman í eitt. Flip eller flopp? Om misslyckandets dynamik heitir hún og er eftir Lars Strannegård. Fremst í henni er tilvitunun í Bruno Latour:

NOTHING SUCCEEDS LIKE FAILURE.