Bóksala á krossgötum

Á föstudaginn var það loks innsiglað sem vitað hafði verið í nokkrar vikur að myndi gerast: Penninn, langstærsti bóksali landins, varð tæknilega gjaldþrota og var tekinn yfir af Nýja Kaupþingi. Með þessu tapa eigendur Pennans öllu hlutafé sínu og bankinn leggur hér eftir fyrirtækinu til rekstrarfé. Alls kyns gróusögur eru uppi um hvernig Penninn verði hlutaður í sundur en þar sem bankinn hefur enn sem komið er ekkert gefið út um hvernig að því verður staðið er allt á huldu um nánari útfærslu þess.

Útgefendur hafa óttast þetta allt frá því um mitt síðasta sumar. Þótt það væri mismunandi eftir fyrirtækjum varð tregða á greiðslum frá Pennanum strax í sumar og ekki var um annað talað milli útgefenda hvort Penninn myndi hafa þetta af. Það sem einkum skelfir eru að bækur eru ekki höndlaðar af bóksölum eins og flestar aðrar vörur. Bækur eru sendar inn með staðgreiðslunótu en á þeim er engu að síður fullur skilaréttur. Þegar stórsöluvertíðir eru á borð við jólavertíðina, vill brenna við að greiðslur berist ekki frá endursöluaðila fyrr en nokkuð er um liðið frá sölunni og eru greiðslur oft bundnar skilum á óseldum bókum. Ótti útgefenda var að bækurnar yrðu eftir í þrotabúinu og yrðu seldar þar en þeir töpuðu öllu. Þegar komið var fram í september 2008 var panikkin orðin svo mikil að búin var til einhvers konar áætlun um hvernig standa mætti að bóksölu færi allt á versta veg.

Sem betur fer fór jólasalan þannig að Penninn stóð fyllilega í skilum og greiddi útgefendum. Þrátt fyrir erfiðleika hafa bókaútgefendur áfram fengið flestir greiðslur reglulega frá Pennanum. Hins vegar hefur það langt í frá slegið á taugaveiklunina því auðsæilegt hefur verið að fyrirtækið berst í bökkum og það má víða sjá hvernig útgáfurnar eru að reyna að skapa sér tekjur í gegnum sölu á eigin netslóðum eða með öðrum hætti.

Yfirtaka bankans mun ekki eyða þessum áhyggjum. Þótt ljóst sé að með henni hefur í bili að minnsta kosti verið tryggt að dreifing bóka á Íslandi heldur áfram með eðlilegum hætti er það nánast skelfilegt fyrir íslenska bókmenningu að vita ekki hvað bíður handan hornsins. Bækur hafa á undanförnum mánuðum ekkert gefið eftir sem vara á neytendamarkaði, raunar þvert á móti. Að baki eru góðir sölumánuðir og ákaflega vel heppnaður Bókamarkaður í Perlunni. Penninn er helsti söluaðili íslenskra bóka utan jólavertíðar. Þótt hafa beri í heiðri bjartsýnisregluna um að það sem kemur þurfi ekki að vera verra en það sem er, verður samt að horfast í augu við að dreifing bóka til íslenskra neytenda er á krossgötum. Ríkisbóksala Nýja Kaupþings er aðeins bráðabirgðaráðstöfun. Svo gæti farið að næstu jól, já, þegar í sumar, verði allt annað landslag í bóksölu á Íslandi. Enn og aftur gildir þá þar mestu að það séu aðilar sem geti staðið í skilum en dragi ekki hálfan bransann með sér á hnén ef þeim mistekst.

Bóksala er ekkert einkamál nokkurra kaupmanna. Hún er menningarleg lífæð, dreifileið upplýsinga og íslensks máls til venjulegs fólks. Það er vonandi að þeir sem véla um þetta fyrirtæki hjá Nýja Kaupþingi gleymi ekki að þeir eru ekki bara að selja kaffi og te í búðum Pennans.