Árslistinn

Nú er runnin upp heyskapartíð árslistanna með brakandi þurrki og hver sem haldið getur á hrífu er sendur út á völl að koma töðunni í stabbann. Annað slagið áræða fjölmiðlar hérlendis að mana sitt vinnufólk í að búa til árslista yfir bækur en þar sem túnin liggja ekki saman og langar leiðir eru milli skikanna verður einhver smábólstur úr þessu í staðinn fyrir þær stoltu fúlgur sem stóru löndin töfra fram.

Mér sýndist New York Times vera með þeim fyrstu til að birta sinn lista, 10 bóka lista þar sem fimm stykki eru úr heimi skáldskaparins og fimm úr heimi "ekki-skáldskaparins". Það gefur auga leið að margt var þar sniðgengið sem ef til vill hefði mátt vera með af þeim milljón titlum sem gefnar eru út í N-Ameríku ár hvert, mengið er með öðrum orðum fremur lítið. Bransablaðið Kirkus Review birtir hvert ár 25 bóka lista yfir þær bækur sem hefðu átt að fá meiri athygli en fengu það ekki úr hópi þeirra mörg þúsund titla sem blaðið ritdæmir ár hvert. Sá listi er mjög athyglisverður því á honum eru raunverulegar uppgötvanir, þýðingar t.d. á brasilískum höfundum eða höfundum frá Pakistan eða einhverjum smásagnahöfundi frá Iowa sem maður hefur aldrei heyrt á minnst en skrifaði einhverja snilldina sem seldist í 200 eintökum. Þegar maður heyrir raunverulegar sölutölur minna seldra bóka í USA rekur mann nefnilega í rogastans, það eru áþekkar tölur og hér heima.

Af 10 bókum NYT las ég tvær á árinu 2006, og raunar er ekki rétt að segja að ég hafi lesið þær, því aðra lagði ég frá mér eftir að hafa lesið þrjá fyrstu kaflana, þótti komið nóg. Þetta er sagan A Special Topics in Calamity Physics eftir Marisha Pessl sem Viking gefur út. Mér fannst þetta átakanlega tilgerðarleg bók en álitsgjöfum NYT fannst þetta algjör snilld og lofuðu einmitt það sem fór fyrir brjóstið á mér, það er alveg eins líklegt að ég hafi bara ekki skilið hvert höfundurinn var að fara. Mér fannst tengingarnar við bókmenntaarfinn sem þeim fannst svo sniðugar vera eins og hjá versta "überstreber" í skapandi skrifum við einhvern Midwestern University, allt unnið með skóhorni og þvingum. Þeim fannst bókin tilfinningarík á gáfulegan hátt. Ég sá bara einhverja sykurhúðaða væmni. Ég byrjaði svo á skáldsögunni Absurdistan eftir Gary Shteyngart sem Random House gefur út. Fyrir þá sem hafa gaman að höfundum af yngri kynslóðum amerískra karlrithöfunda: Dave Eggers eða þeirra Jónatana: Jonathan Lethem, Jonathan Safran Foer og Jonathan Franzen, er þetta í raun skyldulesning. Einkum er tengingin við bók Foers, Everything is Illuminated, mjög skýr þar sem Absúrdistan gerist einnig í A-Evrópu, nánar tiltekið í Pétursborg. Hjá Shteyngart (hvernig ætli maður beri þetta nafn fram? Það tók tíma að læra hvernig bera ætti fram Chuck Palahniuk) er sami harmsögulegi tónninn, sama harmljóðið um hnattvætt nýkapítalískt heimsþorp þar sem "venjulegt fólk" er fóður fyrir hina miklu efnahagsvél. Misha Vainberg er sonur 1238. ríkasta manns Rússlands, fjall af manni og gefinn fyrir vondan vodka. Andhetjubragur hans er með slíkum angandi óþokka að nokkur unun er af en maður finnur líka fyrir einhverju sem nefna mætti andspyrnu við lesandann í þessari bók. Sérviskur og langt mál gera sitt til að girða fyrir málamiðlunarlausu aðgengi að sögufléttu og atburðarás en hugleiðingar margar eru ágengar, líkt og raunar í hinu mikla söguljóði The Corrections eftir Franzen, þótt Absúrdistan komist nú ekki á sama gæðabekk og hún.

Enga bók af non-fiction lista NYT hef ég lesið en langar þó til að lesa eina sem fjallar um mat og matarframleiðslu: The Omnivore's Dilemma: A Natural History of Four Meals eftir Michael Pollan. Það tengist einkum því að sökum náinna kynna af matvælaframleiðslu öll mín bernsku- og unglingsár finnst mér gæðavíddina í eilífa matarverðssífrinu gjörsamlega vanta. Það er eins og helsta þrá neytendasamtaka og hagspekinga okkar sé að landsmenn gúffi í sig nógu ódýru drasli; þar með séu í raun flest vandamál þessa þjóðfélags leyst. Þessi misserin er vart hægt að hafa tölu á þeim debattbókum sem koma út í öllum vestrænum löndum og fjalla um algjört skipbrot stórvirku iðnaðarlandbúnaðarstefnunnar sem hér um slóðir er básúnað að sé lokasvar í efnahagsmálunum. Þessir höfundar segja okkur að þessi stefna sé að drepa vestrænar þjóðir úr offitu og umhverfið úr ofurálagi. Þetta er ein þessara bóka sem taka á því máli.

Ég reyndi að taka saman topp tíu lista yfir bækur sem ég hef lesið á árinu og komið hefðu út á árinu en sýndist það flest vera gamalt raus sem ég hafði hrifist af, til dæmis bókin Fjallamenn eftir Guðmund frá Miðdal sem var mikil uppgötvun fyrir mig í sumar. Bókin Vestfirðir eftir Hjálmar Bárðarson var líka mikilvæg sem leiðsögn yfir Drangajökul og um Norðurstrandir og Jökulfirði og svo tók ég mig til og las Göngur og réttir, allt safnið loksins, misjafnir kaflar náttúrlega, en sumt þar snilldarlegt, raunar fannst mér mest til koma að lesa kaflana um göngur á Vestfjörðum. Hitti svo Vestfirðing í Laufskálaréttum sem hafði oft gengið í Dýrafirði í svimhámum klettum svo þetta passaði allt. Suite francaise eftir Irène Némirovsky var frábær saga, sérstaklega fyrri helmingurinn, sem ég las í sænska skerjagarðinum í miklu bíðskaparverðri. Og svo náttúrlega Grass: Beim Häuten der Zwiebel, fannst þetta raunar ekki mjög góður árgangur af kallinum, en ég er heldur ekkert svo óskaplega hrifinn af þessum síðustu verkum, er enn að reyna að lesa Ein weites Feld. Er núna kominn inn í verðlaunasöguna Die Habenichtse eftir Katharina Hacker, þá sem fékk þýska Bookerinn eins og oft er sagt, Deutscher Bücherpreis og finn gríðarlegan samhljóm með Auði Jóns og hennar Tryggðarpanti. Þetta er 9/11 with a continental twist. Svo má ekki gleyma Houllebecq, La possibilité d'une île. Það er stórkostleg bók. Ekki síst lokakaflarnir sem eru svo sláandi vonleysislegir um leið og þeir eru póetískir að maður fyllist kæruleysislegu en upphöfnu tómlæti andspænis óhjákvæmilegu hvarfi og dauða mannkynsins og tortímingu þess af eigin völdum - sem verða mun fyrr en seinna skv. Houllebecq.

Er ekki rétt að kveðja á þessum bjartsýnu nótum?