Skotinn fyrir að skrifa

Í Fréttablaðinu í dag er stutt grein um örlög Önnu Polítkovskaju, rússnesku blaðakonunnar sem var myrt 7. október í fyrra. Tilefnið er að blaðamaður hefur verið að glugga í enska þýðingu á safni eftirlátinna greina, A Russian Diary, sem Random House gaf út í Bandaríkjunum en Harvill Secker í Bretlandi fyrir rétt rúmlega mánuði síðan. 

Þetta er ágætis grein og þörf áminning um að frelsi til að tjá sig og koma upplýsingum á framfæri er langt í frá sjálfsagt í löndum sem eru í næsta nágrenni við okkur. Þá er ég ekki að tala um frelsi til að bulla og rugla og ryðja dónaskap yfir náungann eins og margir bloggmenn virðast álíta að sé kjölfesta tjáningarfrelsisins, heldur einfaldlega frelsið til að segja satt og rétt frá því sem gerist og tjá skoðanir sínar á þvi. Eins og Jón Ólafsson heimspekingur segir í greininni er ofbeldiskúltúr viðloðandi Rússland og leigumorðingjar og störf þeirra nánast hluti af daglegu lífi. Það er einmitt talið að Anna Polítkovskaja hafi verið myrt af leigumorðingja, en hún var skotin frammi á gangi í blokkinni sinni þegar hún var að koma heim.

Viðbrögð Pútíns forseta yfir morðinu voru vægast sagt ótrúleg. Í þrjá daga eftir morðið heyrðist ekki múkk frá embættinun þangað til hann sagði í sjónvarpsávarpi að þetta væri smáatburður sem engu skipti, gildi Polítkovskaju í pólitísku lífi Rússlands hefði verið gróflega ofmetið.

Um þetta leyti var Polítkovskaja orðið þekkt nafn. Ég man eftir að hafa séð bók hennar um Tjetjeníu á dagskrá umræðna um stríð og vandamál víða um lönd. Bókin er til á ensku og heitir A Small Corner of Hell: Dispatches from Chechnya og var gefin út af háskólaútgáfu Chicago háskóla í USA árið 2003. Anna vann sem blaðamaður fyrir dagblaðið Novaja Gazeta og sagði frá hrikalegum stríðsglæpum rússneska hersins og stjórnvalda í Tjetjeníu: pyntingum, fjöldaaftökum og þeirri staðreynd að rússneskir hermenn halda alla jafna líkum fallinna Tjetjena "í gíslingu" og selja þau síðan á svimandi  háu verði til ættingjanna. Þetta stríð er enn í gangi þrátt fyrir að átökin séu ekki jafn mikil og áður. Rétt fyrir dauða sinn birti Polítkovskaja grein um Tjetjeníu þar sem hún segir frá pyntingum og gervifréttum sem héraðsstjórnvöld búa til og eiga að draga upp jákvæða mynd af ástandinu. Hún hafði m.a. undir höndum myndbandsupptökur af pyntingum á meintum hryðjuverkamönnum.

Alþjóðasamtök útgefenda, IPA, heiðruðu minningu Polítkovskaju við athöfn á bókamessunni í Höfðaborg nú um miðjan júní. Tilefnið var að veitt voru svokölluð Frelsisverðlaun útgefenda, en þau voru fyrst veitt í fyrra á bókamessunni í Gautaborg. Einn af þeim sem sátu í undirbúningsnefnd þessara verðlauna var Sigurður Svavarsson hjá Eddu sem veitti Félagi íslenskra bókaútgefenda forstöðu árum saman. Í ár hlaut verðlaunin Trevor Ncube, útgefandi frá Zimbabve. Hann er einn þeirra sjálfstæðu afrísku útgefenda sem hafa haldið uppi stöðugri baráttu fyrir útgáfu- og prentfrelsi og eru óþreytandi að benda á að framfarirnar sem afrískir leiðtogar syngja fagra söngva koma ekki nema með því að fólk fái að tjá hugmyndir sínar og skoðanir í friði fyrir ritskoðun, kúgun og öðrum hremmingum.

Um leið var minningu þeirra Hrant Dinks (en um ástandi í Tyrklandi bloggaði ég í vetur ) og Önnu Polítkovskaju sýndur heiður. Þau voru bæði myrt fyrir að skrifa og gefa út það sem þau trúðu að skipti máli til að gera samfélög sín betri, lýðræðislegri og umburðarlyndari.