Eddan seld og klofin

Það hefur legið í loftinu um margra mánaða skeið að Ólafsfell ehf., menningareignafélag Björgólfs Guðmundssonar, vildi selja meirihlutaeign sína í Eddu útgáfu. Nú er það gengið í gegn en um leið hefur félaginu verið skipt upp. Annars vegar í útgáfuhlutann sem Mál og menning eða Heimskringla ætlar sér nú að kaupa (ef hin dularfulla kaupfélagsstjórn sem ber nafnið "fulltrúaráð" samþykkir það - fé Máls og menningar er "án hirðis" eins og Pétur Blöndal myndi segja). Hins vegar í bókaklúbba Eddu sem Ólafsfell á áfram en hljóta að vera líka til sölu og berast þá böndin að öðrum rekstraraðilum sem notað geta áskriftar- og dreifingarkerfi þeirra, t.d. Árvakur eða 365. Dekkun Edduklúbba í ákveðnum aldurshópum er nánast skuggaleg. Eddu klúbbarnir eru eitt best geymda leyndarmál íslenskrar útgáfu.

Það eru meiriháttar tíðindi að langstærsta bókaútgáfa Íslendinga hefur ekki aðeins verið seld heldur líka klofin í tvennt í leiðinni. Nú eru sjö ár liðin nánast upp á dag frá því að Edda miðlun og útgáfa var sett á fót með sameiningu Máls og menningar og Vöku-Helgafells. Á þeim tíma var nýbúið að veita miklu fjármagni inn í íslenska bókaútgáfu með stofnun fyrirtækisins Genealogia Islandorum sem átti nokkra útskanka á borð við ættfræðiútgáfu og það sem þá hét JPV Forlag og var stýrt af Jóhanni Páli Valdimarssyni. Stutt var þá síðan Fróði hafði keypt Iðunni fyrir metfé og því virtist um mitt sumar 2000 sem íslensk bókaútgáfa stæði á þröskuldi mikillar umbyltingar. Nú, sjö árum síðar, blasir það dagljóst við að þessar ferðir voru ekki til mikils frama.  Fróði fór á hausinn með brauki og bramli og milljónir á milljónir ofan töpuðust. Tug ef ekki hundruð milljóna gjaldþrot Geneologia Islandorum var gerð upp fyrir löngu en Jóhann Páll hirti JPV nafnið og breytti Forlag í Útgáfa og kom niður standandi, eftir sat kolkrabbinn gamli með sárt ennið. "Útrás" Máls og menningar inn á lendur fjármagnsins beið skipbrot, draumurinn um allsherjar útgáfurisa reyndist hálfgerð martröð, en MM náði því þó sem "fólksmunnurinn" sagði stundum að hefði verið hin raunverulega ástæða stofnunar Eddu miðlunar og útgáfu, Halldóri Laxness. Í Eddu er hvernig sem á það er litið samankomin nánast öll útgáfusaga Íslendinga á 20. öld, allt frá Helgafelli og Heimskringlu til Ísafoldar, Forlagsins, AB, Iceland Review, Iðunnar og Þjóðsögu auk margra fleiri útgáfumerkja.  Nú hefur þessum menningarfjársjóðum verið kippt inn úr kulda fjármagnseigenda og aftur settir inn í sjálfseignarstofnunina MM. Stjórn MM er enn skipuð þeim sömu og fóru af stað fyrir sjö árum síðan og fyrirtækinu er stjórnað af gömlum MM mönnum svo búast má við að fæstir taki mikið eftir breytingunum. En um leið er eðlilegt að maður spyrji: Til hvers var þá þetta allt? 

Ég vann hjá Eddu í rúm sex ár og hugsa hlýtt til þessa furðulega tíma. Hvað sem öllu fjármálavafstri leið var fyrirtækið stútfullt af hæfileikafólki sem var hvert öðru klárara, skemmtilegra og sniðugra. Hvort sem Edda heldur áfram að heita Edda eður ei er ljóst að með sölunni til MM er settur punktur, þótt ekki væri fyrir annað en að fyrirtækinu hefur verið skipt upp.

En íslensk bókaútgáfa virðist ekki eiga gott með að laða að sér alvöru fjárfesta, þeir geta greinilega ekki fundið fé sínu ábatasaman farveg á þessu sviði. En það er svo sem heldur ekkert séríslenskt fyrirbæri. Megnið af stórum útgáfufyrirtækjum heimsins hafa þröngt eignarhald, oft fjölskyldu eða fámennan einbeittan fjárfestahóp, sem kippir sér ekki upp við lítinn vöxt, en horfir til lengri bylgjulengda. Það er hins vegar spurning hvað skuldsett og eignalaus Heimskringla verður burðug til að byggja upp framtíðar útgáfufyriræki. Það fylgdi nefnilega með í kaupunum að Björgólfur fengi Rúbluna við Laugaveg 18 upp í söluverðið (en fyrst að Alþýðuhúsið við Hverfisgötu varð að snobbbælinu 101 hótel þá er það líklegast ekkert svo voðalegt). Hvað íslenska bókaútgáfu og íslenskt höfundarsamfélag varðar yrði það hins vegar áfall ef það mistækist. Það tekur óralangan tíma að púsla svona félagi saman aftur.